Alberte Momán é, sen dúbida, unha das voces máis singulares e coherentes da literatura galega contemporánea. Cun corpus que transita entre a poesía, o ensaio e a narrativa breve, a súa obra configúrase como un laboratorio de linguaxes, un espazo de constante exploración estética e filosófica. Raro (Belagua Ediciones, 2023) representa, neste sentido, un novo fito dentro do seu percorrido, pero tamén unha síntese radical de moitas das súas preocupacións anteriores. O libro preséntase como unha colección de relatos ou escenas de marcado carácter fragmentario, mais profundamente conectadas por unha concepción estética e ontolóxica da estrañeza, da dislocación identitaria e da marxe como espazo de pensamento e habitabilidade.
A pulsión da rareza
O título do libro non é un mero xogo tipográfico nin un reclamo provocador. Raro é unha declaración de intencións. Momán afonda aquí na rareza como categoría estética, pero tamén como ética do vivir. Os personaxes que poboan estas páxinas —errantes, excluídos, alcohólicos, solitarios, robots, animais mitolóxicos, incluso espectros culturais como Ricardo Carvalho Calero— habitan marxes sociais, físicas ou mentais. Son “raros” non porque sexan esencialmente distintos, senón porque resisten ou fracasan na súa tentativa de adaptarse aos moldes dunha normalidade impostada. O texto asume esa rareza non como patoloxía, senón como singularidade produtiva: espazo onde a linguaxe se abre á metáfora, ao símbolo, á ruptura do esperable.
En obras anteriores, Momán xa deixara ver a súa predilección polos personaxes e voces afastadas do centro, así como pola introspección existencial e a reflexión metanarrativa. Mais en Raro esa aposta radicalízase: a rareza non é só o trazo dos protagonistas, senón que permea a estrutura mesma do libro, o ton, a linguaxe, a relación coa realidade.
Narrativas do fragmento
Non se pode falar de Raro como dunha colección tradicional de relatos curtos. Cada texto funciona como unha unidade estética e temática, mais carece da estrutura clásica de inicio-nó-desenlace. Estamos ante un tecido de escenas, estampas, atmosferas que teñen máis de poética narrativa que de narración en sentido estrito. Esta fragmentariedade formal conecta con esa mesma idea da identidade como algo non fixo nin lineal, senón constituído por interrupcións, silencios, regresos e alucinacións.
Por exemplo, no relato “Big Northwest”, o camiño do peregrino transmútase nun espazo místico e existencial onde o corpo, a dor e a natureza configuran unha experiencia de abducción e alienación. A escrita —reiterativa, obsesiva, de ritmo case poético— convértese nunha forma de peregrinación tamén, de traxecto que non leva a ningures pero que se impón pola súa necesidade ineludible.
En contraste, “O regreso de Lauraine Maccow” introduce unha estética pulp, cunha historia que mestura western, zombis, acción e absurdo. A hibridación de xéneros e o ton paródico non implican superficialidade: baixo a capa de humor, hai unha crítica clara á representación da violencia, á fetichización do espectáculo e á construción de identidades a través da cultura pop.
Soidade, ruído e silencios
Unha das constantes máis notables de Raro é a presenza dunha soidade radical. Non só os personaxes están illados dos demais; tamén parecen estar illados de si mesmos. A incomunicación, a falla de referentes emocionais sólidos, a desorientación física e mental conforman un espazo que só pode ser habitado a través da linguaxe, pero dunha linguaxe que é, tamén ela, precaria. Esa tensión entre necesidade de comunicar e imposibilidade de facelo percorre relatos como “Nocturno de Vigo”, “A Catedral” ou “Introspección”, nos que a cidade (case sempre Vigo, A Coruña ou Pontedeume) se converte nun decorado hostil, fantasmal, onde os suxeitos apenas existen como espectros da súa propia memoria.
Neste punto, é moi destacable o tratamento da relación materno-filial. A nai aparece en varias ocasións como presenza ausente, como rostro esquecido pola demencia ou como lembranza culpable que pesa sobre os personaxes. A culpa e o desexo mestúranse nunha danza case sádica, que revela tanto o desamparo vital como a imposibilidade da reconciliación co pasado.
A voz narrativa —case sempre en primeira persoa, mais con variacións estilísticas notables— mantén un ton confesional, introspectivo, e mesmo alucinatorio. É unha voz que non busca a complicidade do lector senón que se dirixe cara a si mesma, tentando reconstruír, con palabras, aquilo que a experiencia desintegrou.
A tecnoloxía e o corpo: novos monstros
Entre as pezas máis sorprendentes do libro atopamos relatos como “Bits” ou “Homo homini Deus”, onde Momán introduce unha dimensión de ciencia ficción especulativa. Aquí, a rareza xa non é só individual ou social, senón ontolóxica. Os personaxes son entidades dixitais, sintéticos ou humanos en crise de identidade fronte ao avance tecnolóxico. Estes relatos dialogan, en clave crítica, co transhumanismo e coa perda do límite entre o humano e o artificial. A pregunta central é profundamente ética: que significa ser humano cando os nosos equivalentes artificiais (ou descendentes, como se di nun dos textos) nos superan en todo agás na capacidade para destruír?
Hai aquí un eco de Philip K. Dick, de Asimov, pero tamén unha continuidade co Momán filósofo, preocupado pola alienación contemporánea, polo papel do corpo e da linguaxe na conformación do suxeito.
Estilo e arquitectura do libro
Se algo define a escritura de Alberte Momán é a súa radicalidade formal. En Raro, isto tradúcese nunha prosa que se achega á poesía sen se converter nela, nunha linguaxe cargada de ritmo, de musicalidade, de figuras e simbolismos, mais tamén de coloquialismo e oralidade. As referencias musicais —de The Smiths a Gene Vincent, de Jim Groce a Little Richard— non son decorativas: funcionan como estratos de sentido, como bandas sonoras mentais que axudan a codificar a experiencia.
Outro elemento destacable é a intertextualidade. Desde Borges e Bohumil Hrabal ata Carvalho Calero, pasando pola tradición oral galega, os textos están cheos de ecos que se filtran sutilmente, nunca como cita directa senón como respiración cultural. Raro é un libro que le a través da memoria do lector, que se completa cos seus coñecementos, vivencias e referencias.
Formalmente, o libro non ten índice nin separación convencional de relatos. Este xesto editorial acentúa a idea de fluxo continuo, de río textual onde as escenas se suceden sen fronteiras ríxidas, convidando a unha lectura non lineal, mais intensiva. O deseño de Belagua Ediciones, austero e sobrio, axuda a potenciar esta atmosfera de concentración e rareza.
En diálogo co Momán anterior
Comparando Raro coas obras anteriores de Momán, atopamos tanto continuidade como evolución. O seu gusto pola linguaxe filosófica, a introspección, a fragmentación e a centralidade do corpo como lugar de conflito están presentes dende os primeiros poemarios e textos en prosa curta. Mais aquí dáse un salto cualitativo na capacidade para hibridar rexistros, para mesturar xéneros, para levar ao extremo a estrañeza sen perder humanidade.
En Raro asistimos á destrución consciente de calquera marco de lectura tradicional. É un libro que non busca agradar nin ofrecer pezas pechadas. A súa forza reside na incomodidade, na esixencia. É literatura sen concesións.
Tamén chama a atención a súa capacidade para incorporar elementos da actualidade —redes sociais, tecnoloxía, intelixencia artificial, precariedade vital— sen que iso implique renunciar á densidade literaria. Momán non fai crónica social nin denuncia directa, pero consegue que cada escena, cada voz, reverbere na experiencia dun lector situado nun presente desorientado.
Conclusión
Raro é un libro profundamente coherente e radical, que consolida a Alberte Momán como unha das voces máis libres e necesarias da literatura galega actual. A súa aposta pola estrañeza como categoría estética, pola fragmentación como forma de pensamento, pola rareza como lugar de verdade, faino herdeiro de tradicións tan dispares como a literatura filosófica europea, a oralidade galega ou a narrativa experimental anglosaxona.
Lonxe de ser un libro “raro” no sentido peiorativo, Raro é un exercicio de lucidez e liberdade, unha proposta literaria que non se conforma con contar historias senón que as disloca, as afonda e as converte en espellos fragmentarios do que somos.
Un libro que desconcerta, que fascina, que interpela. Un libro que fica.