As que dormen sobre a palla é unha obra brutal, descarnada e radicalmente poética que se sitúa no corazón das marxes sociais e humanas. Trátase dun longo monólogo en verso libre que narra, sen filtros nin eufemismos, a experiencia dunha muller que sobrevive á pobreza, á prostitución, á violencia patriarcal e á exclusión, nunha sociedade indiferente e, sobre todo, culpábel.
A obra configúrase como un relato desde o corpo: o corpo feminino ferido, explotado, desexado e finalmente esnaquizado polo poder, o mercado, a inxustiza e a soidade. A voz que narra —e que tamén interpela— non é exactamente unha protagonista clásica, senón unha figura coral que representa a suma de moitas, todas as “que dormen sobre a palla”, todas as mulleres que quedaron fóra do relato oficial da dignidade, da historia, do amor e da pertenza.
Unha linguaxe sen concesións
A primeira forza da obra é a súa linguaxe. Alberte Momán emprega un rexistro cru, altamente sensorial e sen ambaxes. A linguaxe do texto non está filtrada polo literario entendido como ornamento, senón polo poético entendido como potencia: hai frases que golpean coma puños, que espellan a miseria sen maquillaxe, que narran o sangue, o seme, a fame e a suor cunha verdade que rabuña a pel de quen le.
A estética escollida é deliberadamente realista, mesmo hiperrealista. Non hai idealización das escenas de abuso nin erotización da violencia: hai denuncia. Hai rabia contida e tamén memoria. E sobre todo, hai dignidade: a da muller que sobrevive, que se lembra viva mesmo cando a sociedade lle nega o dereito á existencia.
O corpo como territorio político
Un dos eixos centrais do texto é o corpo. A voz narrativa vai relatando a súa historia vital a través das marcas do corpo: os dentes rotos, as violacións, os embarazos perdidos, as infeccións, a menstruación, os corpos dos homes e o seu poder, a pel que envellece, os peitos xa sen firmeza... Todo no texto remite ao corpo como lugar de loita, como campo de batalla.
Pero o corpo tamén é aquí resistencia: segue en pé, segue sentindo, segue respirando. Mesmo cando todo semella perdido, a narradora logra rescatar pequenos momentos de beleza: o roce da choiva sobre a pel, a man que se move baixo a saia, a calor dun corpo descoñecido que lembra o fillo que perdeu. Estes momentos de humanidade son os que equilibran o horror e converten o relato en algo máis que denuncia: convérteno en literatura.
Crítica ao patriarcado, á pobreza e ao esquecemento
O libro non fai concesións ideolóxicas: é abertamente feminista, abertamente anticapitalista e abertamente crítico co sistema que condena milleiros de persoas —especialmente mulleres— a vidas sen espazo para a dignidade. A narradora fala das súas interaccións cos homes como intercambios de poder, onde o corpo é moeda e ela, obxecto.
Os homes que aparecen no texto son clientes, agresores, carcereiros, intermediarios. Algúns ofrecen un cuarto a cambio de obediencia; outros son mozos que semellan inocuos, pero que tamén a utilizan; outros directamente violan ou golpean. A sociedade, mentres tanto, permanece á marxe: os servizos sociais, os bancos, os comercios, a policía, os veciños… todos forman parte dunha rede de abandono estruturado.
Hai, tamén, unha crítica fonda ao discurso da caridade e da moral. A narradora ironiza sobre os consellos que recibe (“consigue tempo para ti”, “retoma a túa vida”), que non entenden que a súa situación non é froito de decisións erradas, senón dunha estrutura que a empurra cara ao bordo.
Sororidade silenciada
Curiosamente, e con fonda intención crítica, as outras mulleres que aparecen no texto —tamén prostitutas, tamén migrantes ou vulnerables— non sempre son aliadas. A narradora recoñece que ás veces as odiaba, porque odiar as outras era máis doado que odiarse a si mesma. Este punto é especialmente significativo, pois desmonta a idea romántica dunha sororidade inmediata e espontánea, e amosa como o patriarcado tamén crea competencia, violencia horizontal e autoodio entre as propias vítimas.
A obra non resolve esa tensión, pero a enuncia. E só por iso xa propón unha nova forma de pensarmos o feminismo desde o real e non desde a abstracción.
Un final que non é redentor, pero si esperanzado
Nas páxinas finais, a narradora confesa que a vida non foi o mellor que lle puido pasar. E, con todo, segue viva. E mesmo chega a dicir que hai cousas polas que paga a pena seguir vivindo. Esas cousas son minúsculas, privadas, corporais: a sensación da choiva na pel, o recordo dun aroma sobre a almofada, a ilusión momentánea dun xesto amable.
Non hai final feliz, pero tampouco hai derrota completa. Hai dor, pero tamén verdade. Hai denuncia, pero tamén beleza. E iso é o que fai de As que dormen sobre a palla unha obra profundamente conmovedora e necesaria.
Conclusión: unha lectura imprescindíbel
As que dormen sobre a palla non é un libro fácil nin amable. É un libro duro, ferinte, valente. Unha obra que nos enfronta coas nosas miserias como sociedade e que obriga a mirar cara ao lugar que tantas veces preferimos non ver: as marxes. Mais é tamén un canto á resistencia, ao corpo como casa, á memoria e á palabra.
Momán, con esta obra, confirma que a literatura pode e debe ser instrumento de verdade e transformación. E que a poesía —mesmo a máis crúa— pode salvar algo do que somos.