Desde as primeiras páxinas, o lector comprende que A outra voz non se organiza segundo unha narratividade clásica nin busca a progresión argumental propia do relato. O libro constrúese como unha sucesión de fragmentos, escenas, poemas en prosa, diálogos e anotacións clínicas que funcionan como rexistros dunha experiencia límite: a xestación, o aborto espontáneo, a violencia obstétrica, o trato deshumanizado da institución sanitaria e a posterior tentativa de recomposición do corpo e do desexo. A fragmentación non é un recurso estilístico arbitrario, senón a única forma posible de dar conta dun corpo quebrado, dun suxeito que fala desde a fenda, desde a interrupción, desde a perda.
Un dos acertos fundamentais da obra é a súa capacidade para establecer un paralelismo brutal entre o espazo do pracer e o espazo da violencia. O libro ábrese cunha escena sexual explícita, narrada en primeira persoa, na que o corpo feminino aparece como lugar de desexo, de gozo compartido, de control consciente. Mais esa mesma disposición corporal —as pernas abertas, o corpo exposto— reaparece pouco despois no contexto da exploración xinecolóxica, agora desposuída de erotismo, convertida en ritual frío, invasivo, traumático. A repetición da postura revela a perversión do sistema: o mesmo corpo que pode ser suxeito de pracer é tratado pola institución como obxecto clínico, como territorio a explorar sen consentimento real, sen palabra, sen empatía.
Neste sentido, A outra voz formula unha crítica demoledora á violencia obstétrica, entendida non como un conxunto de erros individuais, senón como unha lóxica estrutural. O espéculo, o ecógrafo, o fluorescente, o xel frío, os protocolos, as estatísticas, os silencios impostos conforman un aparato disciplinario que anula a subxectividade da paciente. O corpo feminino convértese nun espazo público, expropiado, no que outras voces —médicas, técnicas, administrativas— falan por riba da súa dor. A linguaxe médica, supostamente neutra e científica, aparece aquí como unha forma de violencia simbólica: mide, clasifica, nomea, pero non escoita.
O libro é especialmente incisivo ao mostrar como a dor non é recoñecida se non encaixa nos parámetros do protocolo. A dor que non figura nos formularios, que non se pode cuantificar, que non entra nas estatísticas, simplemente non existe. A protagonista convértese así nun número máis, nunha porcentaxe de risco, nun caso clínico. A experiencia do aborto —descrita con crueza, sen edulcoración nin sentimentalismo— pon de manifesto a brutalidade dun sistema que trata a perda como un trámite, que esixe silencio, normalidade, recuperación inmediata. “Vida normal”, repítese como un mantra perverso, mentres o corpo e a mente quedan suspendidos nun tempo outro, alleo á lóxica produtiva.
Mais A outra voz non se limita á denuncia. O libro é tamén un exercicio de reapropiación da linguaxe e do corpo. A insistencia na palabra “cona”, repetida ao longo do texto, funciona como un xesto político deliberado. Nomear aquilo que foi ocultado, medicalizado ou obscenizado é un acto de resistencia. A cona deixa de ser un obxecto diagnósticable para recuperar a súa condición de centro simbólico, de lugar de memoria, de pracer, de dor e de identidade. Ao reivindicar a palabra, o texto desafía tanto o pudor imposto como a linguaxe aséptica da medicina.
A dimensión política da obra acada un dos seus puntos máis altos no poema “A miña cona hoxe Palestina”, onde se establece unha analoxía entre a violencia obstétrica e a ocupación colonial. Lonxe de ser unha comparación gratuíta, o paralelismo serve para subliñar a lóxica común da invasión, da expropiación e do control dos corpos. O corpo feminino aparece como territorio ocupado, vixiado, regulado por forzas alleas. A inclusión de versos de Rafeef Ziadah amplía o campo semántico do libro e inscribe a experiencia individual nunha rede global de opresións, lembrándonos que a violencia non é un feito illado, senón unha estrutura.
Desde o punto de vista formal, a escritura de Momán e Martínez Delgado destaca pola súa capacidade para combinar lirismo e crueza. Hai pasaxes de grande beleza poética, nas que o corpo e o desexo se expresan cunha intensidade case mística, e outras nas que a linguaxe se volve cortante, técnica, repetitiva, como unha letanía burocrática. Esa oscilación constante entre rexistros reflicte a tensión interna da experiencia narrada: a loita entre a necesidade de sentir e a imposición de calar, entre a vida e a estatística, entre o desexo e o protocolo.
É importante subliñar tamén o carácter coral da obra. Aínda que a voz principal é a dunha muller concreta, A outra voz non fala só dunha experiencia individual. O uso do plural, as referencias ás estatísticas, a apelación directa a outras mulleres suxiren unha vontade de colectivización da dor. O libro constrúe unha comunidade implícita de lectoras e lectores chamados a recoñecer, a escoitar, a non mirar cara a outro lado. Neste sentido, a obra insírese nunha tradición de escritura feminista que entende a literatura como ferramenta de visibilización e transformación.
No tramo final do libro, a cuestión da recuperación —física, emocional, sexual— aparece tratada con ambigüidade e honestidade. Non hai redención fácil nin peche tranquilizador. O orgasmo, presentado como “indicativo da curación”, está atravesado pola obriga, pola necesidade de demostrar que o corpo funciona, que volve ser útil, desexable, operativo. Mesmo no pracer persiste a sombra do trauma. A vida continúa, si, pero faino sobre restos, sobre lembranzas que regresan nos soños, nos xestos automáticos, nos obxectos gardados ou retirados.
A outra voz é, en última instancia, un libro necesario. Non porque sexa cómodo nin conciliador, senón precisamente porque obriga a pensar, a revisar prácticas naturalizadas, a cuestionar a suposta neutralidade das institucións. A súa lectura deixa unha pegada fonda, incómoda, difícil de esquecer. Nun contexto no que a violencia obstétrica segue a ser minimizada ou negada, este libro ergueuse como testemuño, como acusación e como acto de dignidade.
Estamos diante dunha obra que non busca agradar, senón dicir. Dicir con rabia, con dor, con lucidez. Dicir desde un corpo que foi atravesado pola violencia e que, a pesar de todo, insiste en falar. Esa é, talvez, a súa maior forza: a convicción de que a palabra, mesmo ferida, segue a ser un lugar desde o que resistir.