Introdución
A obra de Alberte Momán Noval abrangue múltiples rexistros, desde a narrativa experimental e a poesía social ata o ensaio e a dramaturxia. Non obstante, un dos aspectos máis singulares da súa produción literaria é a súa capacidade para dialogar cun público diverso, incluíndo tamén o lectorado infantil e xuvenil. Por unha palabra tan só. Poema para @s máis nen@s constitúe un exemplo paradigmático desa vocación inclusiva: un texto poético pensado para a infancia, pero que non renuncia á intensidade estética nin á profundidade simbólica que caracterizan a escrita do autor.
Publicada no ano 2010, a obra insírese nun contexto no que a literatura infantil e xuvenil galega xa consolidara nomes fundamentais (Uxío Novoneyra cos seus poemas para nenos, Antonio García Teijeiro coa súa poesía musical, Agustín Fernández Paz na narrativa), mais carecía aínda de suficientes voces que experimentasen coa linguaxe poética dende unha perspectiva máis contemporánea e próxima ás novas sensibilidades. Momán ofrece aquí unha achega singular: un libro que busca a complicidade dos nenos e nenas a través do xogo coa palabra, mais que ao mesmo tempo propón unha reflexión sobre o poder creador da linguaxe.
A palabra como xogo e como revelación
O eixo temático central do poemario é a palabra. Non como signo abstracto, senón como entidade viva, capaz de provocar emocións, imaxes, mundos. Dende o título, Por unha palabra tan só, intúese xa a dimensión performativa: abonda unha soa palabra para desencadear unha cadea de imaxinacións, para abrir portas cara a universos insospeitados.
O poemario funciona así como unha celebración da linguaxe. Momán convida aos lectores máis novos a tomar conciencia de que as palabras non son elementos neutros, senón ferramentas cargadas de forza: poden crear alegría, xerar medo, sementar amizade ou mesmo mudar o mundo. Esta concepción entronca coa tradición oral galega, na que a palabra —sexa no conto, na cantiga ou no refrán— sempre foi vehículo de transmisión cultural e de creación comunitaria.
Para os nenos e nenas, a proposta resulta especialmente atractiva porque se presenta dende o xogo. Momán emprega rimas, aliteracións, xogos fónicos e combinatorias inesperadas, de xeito que a lectura se converte nun exercicio de divertimento, case musical. Mais por baixo dese ton lúdico, hai unha reivindicación fonda: educar na sensibilidade lingüística, amosar que falar e escribir non é só comunicar datos, senón crear beleza, establecer relacións afectivas, abrir portas á imaxinación.
Estrutura e estilo
O libro constrúese como un longo poema dirixido a @s nen@s, mais non dividido en pezas independentes senón artellado en torno a unha progresión discursiva. A voz poética interpela directamente ao lectorado infantil, situándoo como interlocutor activo. Non se trata dun texto pechado, senón dunha invitación á participación: os versos suxiren xogos, preguntas, posibilidades que cada neno ou nena pode completar co seu propio imaxinario.
O estilo é sinxelo, directo, sen caer na condescendencia. Momán evita o ton didáctico ou moralizante que ás veces lastra a poesía infantil, e opta por unha linguaxe transparente pero cargada de resonancias. Os versos son breves, cun ritmo cadencioso que facilita a recitación oral, e moitas veces próximos á canción ou á retahíla.
Outro aspecto salientable é o emprego de recursos visuais: a disposición tipográfica, a reiteración de signos, a inclusión do símbolo “@” no título —indicando unha vontade de escribir para todos e todas, con perspectiva de igualdade de xénero—. Estes elementos achegan a obra a unha estética contemporánea, conectada coa comunicación dixital que xa en 2010 formaba parte do mundo dos rapaces.
Temas e valores
Ademais do eixo central da palabra, o libro aborda temas vinculados coa educación emocional e social. O respecto á diferenza, a importancia da amizade, a curiosidade polo mundo, o rexeitamento da violencia, son ideas que percorren os versos, sempre formuladas de maneira sinxela e metafórica, nunca impositiva.
O valor fundamental é a confianza na capacidade transformadora da linguaxe. Fronte a un mundo que ás veces aparece marcado pola incomunicación ou pola violencia verbal, Momán aposta por ensinar aos máis novos que as palabras son construtoras de paz, de coñecemento e de identidade. Esa mensaxe conecta coa liña pacifista e ética que tamén caracteriza a poesía de Antonio García Teijeiro, mais aquí con maior acento experimental.
Inserción na traxectoria do autor
Resulta significativo que Alberte Momán, coñecido polos seus textos máis arriscados e pola súa escrita a miúdo descarnada e crítica, se decidise a publicar un libro destinado a nenos e nenas. Iso revela unha concepción ampla da literatura como práctica social e unha vontade de non limitar a súa obra a un único público.
Por unha palabra tan só funciona como unha peza singular dentro da súa bibliografía, mais non illada. De feito, anticipa algúns trazos que aparecerán noutras obras posteriores: a preocupación pola linguaxe como materia creadora, a atención á dimensión ética das palabras, a aposta por unha escrita que non fuxe do experimental.
En certo modo, pode lerse como o reverso luminoso doutras obras máis escuras e distópicas: se en Bosquexos para unha distopía asistimos á degradación social e ao baleiro das palabras, aquí atopamos unha celebración do seu poder positivo. Ambos extremos forman parte dun mesmo proxecto literario que busca explorar todos os matices da experiencia humana.
Valoración crítica
A recensión dunha obra infantil debe ter en conta dous niveis: a súa eficacia para o público destinatario e o seu valor literario intrínseco. No primeiro aspecto, o poemario cumpre sobradamente: os nenos e nenas atoparán nel un texto accesible, musical, divertido, que lles permite xogar coas palabras e descubrir novas posibilidades expresivas. A súa estrutura invita á lectura compartida en voz alta, en espazos escolares ou familiares, reforzando a dimensión comunitaria da poesía.
No segundo aspecto, o libro destaca polo seu coidado estilístico. Momán demostra que é posible escribir para a infancia sen renunciar á complexidade estética. O uso do ritmo, da rima parcial, das imaxes suxestivas e da interpelación directa configuran un poema de gran calidade, que tamén pode ser lido con pracer por adultos. Esa dobre lectura é unha das maiores virtudes da boa literatura infantil: a capacidade de transcender a súa aparente limitación de público.
Algunhas voces críticas poderían sinalar que o poemario, ao estar estruturado como un único poema longo, carece da variedade formal que achegan outras compilacións de poesía infantil compostas por pezas breves. Mais iso non debe considerarse un defecto, senón unha elección estilística que busca a unidade e a continuidade, invitando á lectura completa como se fose unha viaxe.
Conclusión
Por unha palabra tan só. Poema para @s máis nen@s é unha obra que cumpre unha dobre función: achegar aos nenos e nenas galegos a experiencia poética e, ao mesmo tempo, inserir na literatura infantil galega unha proposta innovadora, experimental e chea de sensibilidade. Alberte Momán consegue aquí crear un texto que é, á vez, lúdico e profundo, sinxelo e suxestivo, dirixido á infancia pero válido para lectores de todas as idades.
Nun panorama no que a poesía para nenos non sempre recibe a mesma atención ca a narrativa, libros como este reivindican o valor formativo da palabra poética, a súa capacidade para educar na imaxinación, na empatía e na liberdade.
En definitiva, trátase dun poemario que merece ser recuperado e difundido, tanto nos espazos escolares coma nos fogares, como exemplo dunha literatura infantil galega que non renuncia á calidade nin á innovación.